Delegatura NIK w Bydgoszczy: Nieprawidłowości i naruszenia na prawie miliard złotych!

W siedzibie Delegatury Najwyższej Izby Kontroli w Bydgoszczy w dniu 8 grudnia odbył się briefing prasowy, na którym przedstawiono wyniki kontroli „Nadzór właścicielski nad spółkami z udziałem jednostek samorządu terytorialnego oraz wpływ zobowiązań spółek na zadłużenie samorządów w województwie kujawsko-pomorskim”. Kontrola prowadzona była wspólnie z Regionalną Izbą Obrachunkową w Bydgoszczy. W jej toku stwierdzono nieprawidłowości, które dotyczyły naruszeń na około 963 mln złotych.

W briefingu udział wzięli: Tomasz Sobecki – p.o. Dyrektor Delegatury NIK w Bydgoszczy, Maciej Słomiński - zastępca Prezesa Regionalnej Izby Obrachunkowej w Bydgoszczy, Adam Kończak - Wicedyrektor Delegatury, Agnieszka Serlikowska - Wicedyrektor Delegatury, Szymon Hałasiewicz - Doradca ekonomiczny, koordynator kontroli, Jonanna Nierebińska-Mazurek - doradca prawny, Michał Trempała - główny specjalista kontroli państwowej, zastępca koordynatora kontroli oraz Łukasz Pawelski - doradca prawny, p.o. rzecznika prasowego NIK.

Spółki samorządowe – transfer zadłużenia poza sektor finansowy

Stopień zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego (JST) w Polsce rośnie, ograniczenia finansowe negatywnie wpływają na możliwość realizowanych przez nie działań, zwłaszcza inwestycyjnych. Między innymi z tego powodu jednostki samorządu terytorialnego część swoich zadań przekazują tworzonym przez siebie spółkom. Spółki te posiadają osobowość prawną i samodzielność ekonomiczną, ale nie są zaliczane do sektora finansów publicznych. Z tych względów spółki mogą być wykorzystywane m.in. do tzw. transferu zadłużenia poza sektor finansów publicznych, co również pośrednio wpływa na sytuację finansową samorządów. Dlatego tak istotne jest, aby samorządy prowadziły kompleksowe działania nadzorcze wobec tych spółek.

Sprawowanie nadzoru nad spółkami samorządowymi od wielu lat nie było przedmiotem kontroli w województwie kujawsko-pomorskim. Dlatego Delegatura NIK wraz z Regionalną Izbą Obrachunkową z Bydgoszczy przyjrzały się tym zagadnieniom.

Kontrola objęła okres od 1 stycznia 2017 r. do 30 września 2021 r., objęła pięć jednostek samorządu terytorialnego: Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego, cztery urzędy miast (Bydgoszczy, Grudziądza, Torunia i Włocławka) oraz trzynaście spółek z udziałem kontrolowanych jednostek. Stwierdzone w kontroli nieprawidłowości dotyczyły naruszeń na około 963 mln zł.

- Sam proces transferu zadłużenia jest konieczny, jest to jeden z elementów działania jednostek samorządu terytorialnego. Głównym problemem jest brak transparentności i jego konsekwencje – mówił Maciej Słomiński.

Problem z transparentnością

Regionalna Izba Obrachunkowa w Bydgoszczy ustaliła, że Miasto Toruń i Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego nie wykazały w planowanych kwotach długu zobowiązań z tytułu emisji obligacji związanych z umowami wsparcia zawartymi z bankami i spółkami z ich udziałem. W kontroli wykazano, że umowy te miały konsekwencje podobne do kredytów i pożyczek. Kontrolowane samorządy błędnie uznały, że nie ma potrzeby ujmowania tych kwot (łącznie odpowiednio 672,6 mln zł oraz 48 mln zł) w wieloletnich prognozach finansowych (WPF) – w efekcie prognozy te nie odpowiadały ustawowemu wymogowi realistyczności, o którym mowa w art. 226 ust. 1 pkt 1 ustawy o finansach publicznych.

Również w Grudziądzu NIK stwierdziła problem WPF na tym tle. Z uwagi na brak realistyczności Regionalna Izba Obrachunkowa oraz Wojewódzki Sąd Administracyjny uznały wieloletnie prognozy finansowe Grudziądza na lata 2017-2031 i 2018-2031 za nieważne.

- Na podstawie planu finansowego podejmowane są decyzje akceptujące lub nieakceptujące działania jednostek samorządu terytorialnego, dlatego tak ważna jest realistyczność tych dokumentów. W momencie, gdy na przykład miasto chce wypuścić obligacje, samorząd jest zobowiązany do uzyskania w tej kwestii opinii RIO. RIO wydaje swoją opinię na podstawie planu finansowego – mówił Maciej Słomiński.

Jak wskazują kontrolerzy NIK, w Grudziądzu oraz w Województwie Kujawsko-Pomorskim zobowiązania spółek przewyższały zadłużenie samych samorządów – wynosiły odpowiednio 287% i 580%.

Wsparcie od samorządów dla spółek, mające na celu głównie pokrycie strat finansowych tych przedsiębiorstw, wynosiło ponad 395 mln zł w przypadku województwa i 462 mln zł w przypadku miast. Znaczna część wsparcia została przekazana spółkom wspierającym inwestycje i działalność podmiotów leczniczych – Kujawsko-Pomorskie Inwestycje Medyczne (K-PIM) oraz Grudziądzkie Inwestycje Medyczne (GIM) otrzymały blisko 350 mln zł. - Konieczność dalszego wspierania GIM może stanowić zagrożenie dla miasta z uwagi na fakt, że spółka ta zaciągnęła pożyczkę w wysokości 150 mln zł, a obecnie wskaźnik WIBOR wzrósł o ponad 7 punktów procentowych – mówił Michał Trempała.

Pomimo, że kontrola nie wykazała przekroczenia dopuszczalnych granic zadłużenia JST, pozyskane dane wskazują na wzrastający poziom zobowiązań spółek oraz konieczność ich wspierania poprzez m.in.: podwyższanie kapitału zakładowego, dopłaty, udzielanie pożyczek, poręczeń i gwarancji. Może to, szczególnie w samorządach o gorszej kondycji finansowej, przełożyć się na ryzyka związane z ich bezpieczeństwem finansowym.

Kontrola NIK wykazała również nieprawidłowości przy realizacji i zawieraniu umów na zamówienia publiczne na łączną kwotę 109 mln zł. Błędy dotyczyły m.in. braku publikacji ogłoszeń o zamówieniach, niedozwolonych zmian warunków zamówienia oraz zmian w zawartych już umowach, naruszania zasad uczciwej konkurencji oraz nierzetelnego prowadzenia dokumentacji przetargowej.

W wyniku ustaleń kontroli NIK planuje skierować do Prezesa Rady Ministrów wniosek o rozważenie możliwości wykreślenia zawartego w art. 10 ust. 3 ustawy o gospodarce komunalnej pojęcia spółka „ważna dla rozwoju gminy”. Użyte w ustawie niedookreślone pojęcie spółki „ważnej dla rozwoju gminy” powoduje, iż organy JST i organy spółek interpretują je w sposób dowolny. - Kontrola pokazała, że ten zapis jest często nadużywany. W trakcie kontroli jednostki samorządu terytorialnego ani razu nie przedstawiły nam żadnych analiz czy argumentów świadczących za tym, że te spółki są rzeczywiście ważne dla prowadzenia gminy – mówił dyrektor Tomasz Sobecki. Wykreślenie zapisu odnoszącego się do spółek „ważnych dla rozwoju gminy” spowoduje, iż w art. 10 ust. 3 tej ustawy określony zostanie zamknięty katalog zakresów działalności, w jakie może angażować się spółka, w której gmina posiada akcje lub udziały.

NIK skierowała do skontrolowanych jednostek wnioski m.in. o skuteczniejsze monitorowanie i nadzór nad prawidłową realizacją obowiązków wynikających z ustawy o gospodarce komunalnej i ustaw o samorządzie województwa i gminnym oraz o wykorzystywanie w spółkach z o.o, wynikającego z art. 212 ksh, prawa wspólnika do kontroli, w szczególności w przedmiocie wsparcia udzielanego przez jednostki samorządu terytorialnego. - Z kontroli wynika, że tylko dwie jednostki samorządu terytorialnego skorzystały z tego prawa – mówił Tomasz Sobecki.

- Celem tej kontroli było pokazanie konieczności transparentności wszystkich zobowiązań, które ciążą na samorządzie, nie tylko tych, które wchodzą w skład uchwały budżetowej. Kontrola wykazała przekroczenie ustawy o finansach publicznych, badane jednostki nie naruszyły jednak prawa karnego – mówił Maciej Słomiński.

Briefing w Delegaturze NIK w Bydgoszczy był kolejnym z serii briefingów lokalnych organizowanych przez Najwyższą Izbę Kontroli. Podczas spotkań przedstawiciele NIK prezentują wyniki kontroli szczególnie ważnych dla społeczności danego regionu.

(gaz)

Fot.: Materiały prasowe

#InfoProstoDlaWas